Πως επεμβαίνουμε σε μία διατηρητέα οικοδομή

Οι διατηρητέες οικοδομές αποτελούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική κληρονομιά της Κύπρου. Η διατήρηση τους αποτελεί προτεραιότητα για το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως. Πέραν της διατήρησης της μνήμης και της παράδοσης μας, προσφέρουν ένα ελκυστικότερο αστικό περιβάλλον και μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης δημιουργώντας ένα ποιοτικότερο τουριστικό προϊόν. Μέσω του κλάδου διατήρησης και των αρχιτεκτόνων προωθείται ο ορθός τρόπος αποκατάστασης τους. Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις βασικές αρχές επέμβασης.

Η αποκατάσταση και η συντήρηση της διατηρητέας οικοδομής περιλαμβάνει την ενίσχυση του δομικού συστήματος αλλά και την επέμβαση στις τοιχοποιίες, τις οροφές, τα δάπεδα, τα κουφώματα και άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Αυτά είναι περιληπτικά ότι αφορά στα πιο τεχνικά ζητήματα. Από αρχιτεκτονικής και μορφολογικής άποψης οι αρχές επέμβασης σε μια διατηρητέα οικοδομή περιλαμβάνουν τον τρόπο που επεμβαίνουμε στην εξωτερική διαμόρφωση και τι αυλές, τους χρωματισμούς που επιλέγουμε, το πως γίνονται οι εσωτερικές και εξωτερικές μετατροπές και τέλος το πως εντάσσονται οι σύγχρονες ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις στην υφιστάμενη οικοδομή.

Σε αυτό το άρθρο μας μπορείς να διαβάσεις τα κίνητρα τα οποία δίνονται για να συντηρήσει κάποιος την διατηρητέα του οικοδομή. Πάμε τώρα να δούμε μία προς μία τις επεμβάσεις που μπορούν να γίνουν σε ένα διατηρητέο κτίριο.

Αποκατάσταση διατηρητέας οικοδομής

Δομικό σύστημα

Τα στατικά προβλήματα και οι ανεπάρκειες στις τοιχοποιίες των διατηρητέων οικοδομών που παρουσιάζονται συχνά είναι οι ρωγμές και η αποσύνδεση των γωνιών. Αυτά επιλύονται με την συρραφή των ρωγμών, με την τοποθέτηση περιμετρικής δοκού και με την αποκατάσταση των αρχικών ξύλινων κατασκευών όπως είναι οι ξυλοδεσιές, οι γωνιές και οι μαντωσιές.

Οι διατηρητέες οικοδομές αποτελούνται ως επί το πλείστων από φέροντα οργανισμό τοιχοποιίας. Με λίγα λόγια οι τοιχοποιίες αποτελούν ταυτόχρονα και τον σκελετό του κτιρίου. Για αυτό η οποιαδήποτε ανάγκη για ενίσχυση αυτού του συστήματος θα πρέπει να γίνεται με πρόσθετα στοιχεία στήριξης, μεταλλικά ή ξύλινα, τα οποία θα εντάσσονται αρμονικά τόσο από στατικής άποψης όσο και από αρχιτεκτονικής. Θα πρέπει όμως να παραμένουν εμφανή, έτσι ώστε να αναγνωρίζεται η επέμβαση σε σχέση με την παραδοσιακή οικοδομή. Το οπλισμένο σκυρόδεμα ως υλικό δεν συστήνεται για την συγκεκριμένη επέμβαση.

Τοιχοποιία

Εμφανής πέτρινη τοιχοποιία με χαλίκωμα

Η τοιχοποιία θα πρέπει πρώτα να καθαριστεί από τα μεταγενέστερα επιχρίσματα. Έπειτα θα πρέπει να επιδιορθωθεί με τον παραδοσιακό τρόπο και υλικά ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι όμοιο με την αυθεντική κατασκευή.

Η αρμολόγηση και το χαλίκωμα θα πρέπει να γίνονται με προσοχή. Οι αρμοί δεν θα πρέπει ούτε να βάφονται ούτε να τσιμεντώνονται. Το συνδετικό κονίαμα θα πρέπει να έχει το χρώμα της τοπικής γης και να τοποθετείται σε υποχώρηση ως προς το μέτωπο της τοιχοποιίας.

Εμφανής λαξευτή πέτρινη τοιχοποιία

Η επεξεργασμένη λιθοδομή της πρόσοψης, μαζί με όλα τα λαξευτά πέτρινα στοιχεία (πλαίσια κουφωμάτων, γείσα και ακμές τοίχων) θα πρέπει να καθαρίζονται από βαφές και επιχρίσματα και να συντηρούνται ώστε η πέτρα να μένει εμφανής.

Όπου υπάρχουν μικρές φθορές πάνω στην πέτρα θα πρέπει να χρησιμοποιείται το φαρασάνι. Το φαρασάνι είναι ένα κονίαμα με βάση την κονιορτοποιημένη πέτρα. Σε μεγαλύτερες φθορές, θα πρέπει να γίνεται αντικατάσταση με ίδιου τύπου πέτρα, κατάλληλα λαξευμένη. Αντίστοιχα οι αρμοί θα πρέπει να μην βάφονται και να μην τσιμεντώνονται ενώ το κονίαμα θα πρέπει είναι στο χρώμα της πέτρας.

Εμφανής οπτοπλινθοδομή

Τα μεταγενέστερα επιχρίσματα θα πρέπει να αφαιρεθούν. Η επιδιόρθωση και συμπλήρωση της τοιχοποιίας θα πρέπει να γίνει με το παραδοσιακό συμπαγές τουβλάκι και με τα αντίστοιχα παραδοσιακά υλικά. Επίσης το κονίαμα θα είναι στο χρώμα του τούβλου και θα τοποθετείται σε υποχώρηση σε σχέση με το μέτωπο του τούβλου.

Επιχρισμένη τοιχοποιία

Η τοιχοποιία θα πρέπει να επιδιορθώνεται με τον παραδοσιακό τρόπο οικοδόμησης αναλόγως της κατασκευής, δηλαδή αν είναι πέτρινη, πλινθάρινη ή ντολμάς (τοίχος με ξύλινο σκελετό και γέμισμα από διάφορα υλικά).

Το επίχρισμα θα πρέπει να συντηρείται ή/και να ανακατασκευάζεται ανάλογα με το υλικό του (ασπρόγιασμα, ασβέστωμα, γύψωμα κτλ.) και την μέθοδο κατασκευής (για παράδειγμα χρήση ξύλινων σφήνων στην πλίνθινη οικοδομή). Υλικά όπως τσιμεντοσουβάς, σπριτς ή μεταλλικά πλέγματα για στήριξη του επιχρίσματος θεωρούνται ασύμβατα με τα παραδοσιακά. Σκοπός είναι η διαπνοή της τοιχοποιίας αλλά και η παραδοσιακή αυθεντική της εικόνα.

Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η αυθεντική όψη της οικοδομής παίζει κρίσιμο ρόλο στον τρόπο αποκατάστασης των επιχρισμάτων και πέτρινων τοιχοποιιών.

Οροφές

Η στέγαση των οικοδομών θα ακολουθεί την αυθεντική κατασκευή. Εάν είναι αναγκαίο να αντικατασταθούν στοιχεία της υφιστάμενης οροφής, αυτό θα γίνεται με πανομοιότυπα στοιχεία. Παράδειγμα είναι τα βολίτζια ή οι τσάπες, τα πλατιά σανίδια, οι καλαμωτές, οι ψαθαρκιές, τα κλαδιά (σχιδάτζια), το κεραμίδι το χωλετρωτό ή του γαλλικού τύπου. Η μόνη διαφοροποίηση είναι η χρήση ελαφρομπετόν αντί του παραδοσιακού χώματος.

Σίγουρα θα διατηρούνται οι αρχικές κλίσεις και μορφές της οροφής. Στις αυθεντικές τους μορφές θα αποκαθίστανται οι απολήξεις των οροφών, δηλαδή τα καρκάνια ή τα κροδώματα.

Η οροφή οποιασδήποτε προσθήκης θα πρέπει να διατηρεί μία αρμονική σχέση με την υφιστάμενη διατηρητέα οικοδομή. Θα πρέπει να κρατά την παραδοσιακή «ανθρώπινη» κλίμακα και σε περίπτωση μικρού μεγέθους θα πρέπει να διαθέτει οριζόντια οροφή.

Δάπεδα

Τα αυθεντικά δάπεδα, όπως για παράδειγμα τα παραδοσιακά πλακάκια με έγχρωμα διακοσμητικά μοτίβα, τα γυψομάρμαρα, οι πήλινες πλάκες ή τα σανιδωτά) θα πρέπει να διατηρούνται. Σε περίπτωση αντικατάστασης θα πρέπει να τοποθετηθούν πανομοιότυπα υλικά με τα αυθεντικά. Σε χώρους υγιεινής μπορεί να γίνει χρήση νέων υλικών.

Προσοχή δίνεται στα κατώφλια, τα οποία θα πρέπει να αποκαθίστανται στην αυθεντική τους μορφή. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται συμπαγή λίθινα τεμάχια, ενώ η επένδυση τους με πλάκες δεν επιτρέπεται.

Κουφώματα

Το μέγεθος, οι αναλογίες και η θέση των παραδοσιακών κουφωμάτων θα πρέπει να διατηρούνται. Σε περίπτωση αντικατάστασης τους θα πρέπει να χρησιμοποιούνται όμοια με τα αυθεντικά.

Πιθανή νέα διάνοιξη ανοιγμάτων θα πρέπει να σέβεται την υφιστάμενη όψη και την ισορροπία κενού με πλήρες. Γενικώς η τροποποίηση των ανοιγμάτων αντιμετωπίζεται με αυστηρότητα.

Σε περίπτωση εμφανούς τοιχοποιίας θα πρέπει να τοποθετείται αυστηρά ξύλινο ανώφλι, ενώ αποφεύγεται η κατασκευή ψεύτικων πλαισίων από σουβά ή νέα πλαίσια από πέτρα, η τοποθέτηση πατούδων ή η χρήση μπετονένιων ανωφλιών.

Εάν τυχόν χρειαστεί να αντικατασταθεί το κούφωμα αυτό θα πρέπει να τοποθετείται σε επαφή (πρόσωπο) με την εξωτερική πλευρά των τοίχων εκτός από την περίπτωση που το κούφωμα που περιβάλλεται από πέτρινα πλαίσια. Επίσης πρέπει να διατηρούνται όλα τα αυθεντικά ξύλινα ανώφλια και μεταλλικά στοιχεία της αρχικής κατασκευής όπως σύρτες, μηχανισμοί ασφαλείας, κλειδαριές, πόμολα, μεντεσέδες και άλλα μεταλλικά εξαρτήματα.

Όλα τα νέα ανοίγματα θα ακολουθούν τις αναλογίες και την καθετότητα των παραδοσιακών ανοιγμάτων. Όσον αφορά τα εξωτερικά φύλλα στα πορτοπαράθυρα, αυτά πρέπει να διατηρούνται και μόνο όταν είναι αναγκαίο να αντικαθιστούνται με πανομοιότυπα με τα αυθεντικά. Σε περίπτωση κατάργησης του αυθεντικού ανοίγματος θα πρέπει να παραμείνουν τα ίχνη του με ειδική διαμόρφωση όπως διατήρηση του εξωτερικού φύλλου ή δημιουργία εσοχής.

Αρχιτεκτονικά Στοιχεία

Τα ιδιόμορφα παραδοσιακά στοιχεία όπως ηλιακοί, στύλλοι με μάλες και μεσοδότζια, καμάρες, εξώστες, στέγαστρα, κλιμακοστάσια, τζάκια, τσιμινιές, παρμακωτά και άλλα κουφώματα, κόγχες, τοιχάρμαρα θα διατηρούνται και θα αποκαθίστανται στην αυθεντική τους μορφή.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται σε περίπτωση ανάγκης ανακατασκευής των ξύλινων δομικών στοιχείων όπως δοκοί και στύλλοι. Τα καινούργια στοιχεία πρέπει να είναι πανομοιότυπα με τα αυθεντικά ώστε να μην μεταφέρονται λανθασμένες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της οικοδομής.

Μετατροπές και διαμορφώσεις οικοδομής

Αυλή και εξωτερική διαμόρφωση

Θα πρέπει να προβάλλεται ο αυθεντικός χαρακτήρας της οικοδομής και να διατηρείται η ισόρροπη σχέση πρασίνου και σκληρών επιφανειών. Οποιαδήποτε νέα τοπιοτέχνηση θα πρέπει να ακολουθεί λιτές μορφές οι οποίες εναρμονίζονται με την αρχική διαμόρφωση.

Σημαντική κρίνεται η ανάγκη για διατήρηση και συντήρηση των αυθεντικών πλακόστρωτων ή λιθόστρωτων επιφανειών. Επίσης θα πρέπει να διατηρούνται τα τμήματα της αυλής από χώμα όπου υπάρχουν δέντρα και λουλούδια.

Τα περιτοιχίσματα γύρω από τις αυλές θα πρέπει να αποκαθίστανται στην αρχική τους μορφή και ύψος. Το ίδιο ισχύει και για την είσοδο όπως είναι το ξύλινο ξωπόρτι, η περίτεχνη σιδερένια καγκελόπορτα πλαισιωμένη από πέτρινα κολονάκια κτλ.

Χρωματισμοί

Θα πρέπει να διατηρούνται οι αυθεντικοί χρωματισμοί ή να επαναφέρονται. Τα κουφώματα και η τοιχοποιία θα πρέπει να βάφονται σε χρωματισμούς που υπήρχε αρχικά στην οικοδομή ή σε άλλα κτίσματα της περιοχής.

Για ξυλεία που δεν έχει χρωματιστεί θα πρέπει να χρησιμοποιείται βερνίκι ματ σκούρου χρώματος εάν η ξυλεία είναι νέα ή άχρωμα εάν είναι υφιστάμενη. Σε καμία περίπτωση το βερνίκι δεν θα πρέπει να είναι κοκκινωπής ή κιτρινωπής απόχρωσης.

Τα μεταλλικά στοιχεία όπως σιδεριές στα παράθυρα, θα πρέπει να βάφονται σύμφωνα με τα παραδοσιακά πρότυπα και σε καμία περίπτωση στο χρώμα των εξωτερικών φύλλων των κουφωμάτων. Οι χωλέτρες (υδρορροές) θα πρέπει να βάφονται σε απόχρωση όμοια με την εξωτερική τοιχοποιία. Θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση γυαλιστερών βαφών και βερνικιών.

Διαφημιστικές πινακίδες

Οι επιγραφές και οι πινακίδες θα πρέπει να τοποθετούνται διακριτικά στην πρόσοψη της οικοδομής. Οι πινακίδες δεν θα πρέπει να τοποθετούνται στην οροφή, στην στέγη ή στον ελεύθερο χώρο γύρω από την οικοδομή. Θα πρέπει να καταλαμβάνουν την μικρότερη δυνατή επιφάνεια. Το μέγεθος της θα πρέπει να σχετίζεται με τα ανοίγματα σε ύψος και σε πλάτος.

Θα πρέπει να είναι λιτές, διαφανείς ή σε χρωματισμούς που εναρμονίζονται με τα χρώματα του κτιρίου. Συστήνεται να διατηρούνται οι υφιστάμενες αυθεντικές παραδοσιακές επιγραφές και να επανατοποθετούνται. Είναι επιθυμητή η στερέωση απλών μεμονωμένων γραμμάτων στις τοιχοποιίες.

Εσωτερικές μετατροπές

Ενοποίηση χώρων

Βασικός κανόνας είναι να μην επηρεάζεται η ιεράρχιση των βασικών χώρων. Η καταδέφιση τμημάτων των μεσότοιχων επιτρέπεται φτάνει να μην είναι εκτεταμένη και να μην καταργεί αξιόλογα αρχιτεκτονικά στοιχεία της οικοδομής όπως είναι τα αντικρυστά ανοίγματα ή αυτά που είναι τοποθετημένα συμμετρικά, τις κόγχες, τις σουβάντζες ή τις τσιμινιές και να μην αναιρεί την καθαρότητα των σχημάτων της κάτοψης, όπως είναι για παράδειγμα η τριμερής διάρθρωση.

Εννοείται ότι οι φέρουσες τοιχοποιίες θα πρέπει να παραμείνουν συνδεδεμένες ώστε να μην επηρεαστεί η στατική επάρκεια του κτιρίου. Σε περίπτωση κατεδάφισης θα πρέπει να σηματοδοτηθεί η θέση τους ώστε να γίνεται αναφορά στην αρχική κατάσταση της οικοδομής. Η σηματοδότηση μπορεί να επιτευχθεί με τμήματα της τοιχοποιίας που παραμένουν, με αλλαγή υλικού ή μορφής πατώματος, με ανώφλι από σιδηροδοκούς και άλλα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν γίνεται αποδεκτή η νέα κατασκευή τοξωτών και καμαρωτών στοιχείων λόγω του ότι δίνει λανθασμένες πληροφορίες για την ιστορία της οικοδομής.

Προσθήκη βοηθητικών χώρων και κατασκευών

Οποιαδήποτε προσθήκη δεν θα πρέπει να αλλοιώνει τις βασικές σχέσεις λειτουργίας των παραδοσιακών χώρων. Τέτοιες σχέσεις λειτουργίας μπορούν να θεωρηθούν η σχέση του μέσα με τον έξω χώρο, η διαμπερότητα του ηλιακού, η σχέση του κλιμακοστασίου και του ηλιακού και άλλα.

Οι τοιχοποιίες και η οροφή του βοηθητικού χώρου που δημιουργείται εσωτερικά πρέπει να έχουν χαμηλότερο ύψος από το υφιστάμενο ταβάνι, ώστε να παραμένει συνεχόμενη η παραδοσιακή οροφή και να αναγνωρίζονται τα αρχικά μεγέθη των δωματίων. Γενικώς πρέπει να αποφεύγεται η προσθήκη νέων βοηθητικών χώρων στα κύρια δωμάτια της οικοδομής όπως είναι οι ηλιακοί και τα δίχωρα, τα οποία παρουσιάζουν αξιόλογα αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως είναι οι καμάρες, τα διακοσμητικά πλακάκια στο πάτωμα, οι σουβάντζες, οι στύλλοι με νευκές και μάλες και άλλα.

Νέες κατασκευές όπως τζάκια ή σκάλες δεν πρέπει να αντιγράφουν τις παραδοσιακές μορφές, γιατί θεωρείται ότι αλλοιώνεται η ιστορικότητα της οικοδομής.

Μετατροπή ημιυπαίθριων ηλιακών σε εσωτερικό χώρο

Η μετατροπή ημιυπαίθριου ηλιακού (πόρτιου) σε εσωτερικό χώρο γίνεται αποδεκτή ως μια λύση ανάγκης παρόλο που καταργείται ένας μεταβατικός ημιυπαίθριος χώρος. Θα πρέπει όμως να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αναιρείται η σχέση δρόμου και αυλής, τόσο οπτικά όσο και λειτουργικά. Η επέμβαση πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο λιτή. Για παράδειγμα το καμαρωτό άνοιγμα μπορεί να κλείσει με υαλοπίνακα χωρίς πλαίσιο ή με μεταλλικό πλαίσιο λεπτής διατομής. Το κούφωμα φυσικά θα επιτρέπει την απρόσκοπτη πρόσβαση προς την εσωτερική αυλή.

Μπορείς να δεις σε αυτό το άρθρο μας, ένα παράδειγμα συντήρηση διατηρητέας οικοδομής στα Πάνω Λεύκαρα που ακολουθεί τις πιο πάνω οδηγίες επέμβασης.

Εξωτερικές μετατροπές

Η προσθήκη νέων οικοδομών πρέπει να εναρμονίζεται με την παραδοσιακή τυπολογία της διατηρητέας οικοδομής. Από την άλλη πρέπει να διαφοροποιείται με οποιονδήποτε τρόπο ώστε να υποδεικνύει την εποχή της. Δεν γίνονται αποδεκτές οι προσθήκες δωματίων που καταργούν τις βασικές σχέσεις της οικοδομής όπως είναι η διαμπερότητα του ηλιακού, η σχέση του μέσα με το έξω, ο τρόπος εισόδου από τον δρόμο και άλλα.

Η προσθήκη στο ισόγειο ή στον όροφο δεν πρέπει να αλλοιώνει τον κύριο κτιριακό όγκο και την κλιμακα του κτιρίου. Επίσης δεν πρέπει να αποτελεί αιτία για αλλαγή της μορφής της στέγης της διατηρητέας οικοδομής. Για αυτό είναι καλύτερο οι προσθήκες να περιορίζονται σε βοηθητικά τμήματα των οικοδομών στο πίσω μέρος των τεμαχίων, ενώ δεν γίνονται αποδεκτές οι προσθήκες σε κύρια τμήματα της οικοδομής όπως είναι τα δίχωρα, ούτε και σε τμήματα που είναι επί των οδικών συνόρων.

Σύγχρονα υλικά και μορφές

Οι νέες προσθήκες θα πρέπει να χρησιμοποιούν σύγχρονα υλικά και μορφές, με δεδομένο ότι θα γίνει μία μελέτη που θα παρουσιάζει και θα τεκμηριώνει την συσχέτιση του νέου με το παλιό, την συμβατότητα των υλικών και την αρμονία των μορφών. Η μελέτη αυτή θα αποδεικνύει τον σεβασμό στο διατηρητέο κτίσμα.

Κατεδαφίσεις

Μπορούν να κατεδαφιστούν τμήματα της διατηρητέας οικοδομής που είναι ξεκάθαρα νεότερα ή μεταγενέστερα αταίριαστα κτίσματα. Επίσης μπορούν να κατεδαφιστούν τμήματα της οικοδομής που αναιρούν τις βασικές χωρικές σχέσεις ή που είναι ετοιμόρροπα βοηθητικά κτίσματα.

Ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις

Εγκαταστάσεις όπως ηλεκτρολογικά, υδραυλικά, ντεπόζιτα, κλιματιστικά, θα πρέπει να είναι αφανή. Μόνο οι ηλιακοί συλλέκτες μπορούν να στερεωθούν πάνω στην στέγη, ακολουθώντας βεβαίως την κλίση της στέγης. Παρόλα αυτά, εάν οι συλλέκτες είναι ορατοί από δημόσιο δρόμο, θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση του ηλιακού θερμοσίφωνα και να χρησιμοποιείται ηλεκτρικός.

Η τοποθέτηση ηλεκτρικών και τηλεφωνικών καλωδίων και κιβωτίων θα πρέπει να γίνεται διακριτικά, όπως επίσης και η τοποθέτηση κεραίων και φουγάρων στην οροφή. Συστήνεται η τοποθέτηση παραδοσιακών πήλινων ή απλών μεταλλικών φουγάρων τα οποία θα έχουν το ελάχιστο ύψος που απαιτείται για την ορθή λειτουργία τους. Αναφορικά με τον κλιματισμό, θα πρέπει να προτμούνται οι αεριστήρες οροφής αντί των αυτόνομων κλιματιστικών ονάδων.

Πηγή: Εγχειρίδιο για διατηρητέες οικοδομές

Άλλα άρθρα που σε ενδιαφέρουν:

ECOSMART PROPERTY DESIGN

Ο οικοδομικός σου σύμβουλος.

Λευκωσία, Κύπρος

Ακολούθησε μας στο Facebook

Επέμβαση σε διατηρητέα οικοδομή: Όλες οι λεπτομέρειες